कृषि क्रान्तिको  चुनौती

कुनै  बे ला हरियो  वन ने पालको  धन भन्ने  भनाइ निकै  चर्चामा थियो  । विशे षगरी पञ्चायतकालमा वनको  महिमा धे रै  गाइन्थ्यो  । त्यो  बे ला वनको  विकास गनेर्  र विनाश गनेर्  दुबै  काम एक साथ भए । अहिले  पनि यो  प्रक्रिया रुके को  छै न । तर सामुदायिक वन र निजी वनको  अवधारणा आएपछि वनप्रतिको  अपनत्व स् थानीय समुदायमा निश्चितरुपमा बढे को  छ । यसबाट समुदायमा चे तना र जागरण आएको  छ ।

हरे क वर्ष सरकारी तहबाट विभिन्न फलफूल, जडीबुटीलगायतका पै दावार एवं बिरुवा किसानहरुलाई वितरण गनेर्  काम भइरहे को  हुन्छ । यस कामका लागि लाखौ ं बजे ट खर्च भइरहे को  छ । बो ट बिरुवाहरु वितरण गर्नु र लगाउनु भन्दा पनि त्यसको  उचित स् याहार सुसार, संरक्षण गनेर्  काम महत्वपूर्ण हो  । यसपछि उत्पादनबाट लाभ लिने  कुरो  झनै  महत्वपूर्ण हुन आउ“छ । तर ने पालमा यसको  व्यावसायिकीकरण राम्ररी हुन सकिरहे को  छै न । त्यसै ले  यथो चित प्रतिफल प्राप्त गर्न नसके को  अवस् था छ ।

दे शभित्र श्रमशक्तिको  अभाव र अन्य विविध कारणले  खे तीयो ग्य जमिन बा“झो  राख्ने  क्रम बढ्दै  जान थाले को  छ । यसरी जमिनलाई बा“झो  राख्नुभन्दा फार्महाउस सञ्चालन गनेर् , फलफूल खे ती गनेर् , घा“स लगाएर पशुपालन गरी जमिनको  सदुपयो ग गर्नु उत्तम हुन्छ । यति गर्न नसक्ने ले  बृक्षारो पण गरे र बा“झो  जमिनलाई हराभरा बनाएर के ही न के ही फाइदा लिन सक्ने  ठाउ“ रहन्छ । हाम्रो  स् िथति यति बिग्रिसके को  छ कि जमिन बा“झो  राख्ने  प्रवृत्तिलाई निरुत्साहित गर्न यससम्बन्धी कानून बनाउनुपनेर्  अवस् था सिर्जना भइसके को  छ ।

ने पालले  आफूस“ग भएको  प्राकृतिक स्रो त साधनलाई उपयो ग गर्न नसक्दा नै  विकासमा पछाडि परे को  हो  । अहिले  पनि मले सियाबाट काठ, चीनबाट स् याउलगायतका फलफूल, भारतबाट अनाज र तरकारी ल्याएर हाम्रो  जीवन चलिरहनु विडम्बनापूर्ण छ । जब कि हाम्रो  यहा“ यी वस् तुहरु उत्पादन हुने  अपार सम्भावना छ र सानो तिनो  रुपमा उत्पादन समे त भइरहे को  छ । उत्पादन भए पनि त्यसको  व्यवस् थापन हुन सकेको छै न ।

फलफूल र तरकारीमा मात्रै  मुलुकलाई आत्मनिर्भर बनाउने  हो  भने  वार्षिक अबौर् ं रुपै या“ स् वदे शमै  बचाउन सकिन्छ । तरकारीमा बढीमा एक वर्ष र फलफूलमा २–३ वर्षभित्र आत्मनिर्भरता ल्याउन सकिन्छ । तर यो  काम भाषण गरे जस् तो  सजिलो  छै न । यसका लागि नागरिकमा जा“गर र उत्साह पै दा गनेर्  गरी नीति निर्माण गर्नुपर्छ । कृषि उपकरण, बीउ बिजन र बिरुवामा राज्यको  अनुदान, बै ंक व्याजमा न्यूनतम दररे ट तो के र किसानलाई व्यवसायप्रति आकर्षित र उत्पे ्ररित गर्न सक्नुपर्छ । आम जनतालाई उत्पादनमूलक काममा लगाउन सकियो  भने  बे रो जगारी समस् या सहजढंगले  हल गर्न सकिन्छ ।

अहिले  पनि ने पाली समाज निर्बाहमुखी कृषि प्रणालीमा रमाइरहे को  छ । यसको  व्यावसायिकीकरण नगर्दासम्म न उत्पादन बढ्न सक्छ न यसबाट यथो चितरुपमा लाभ लिन सकिन्छ । खे तीयो ग्य जमिनमा खे ती गनेर् , बाँकीमा फलफूल, जडीबुटी र विभिन्न प्रजातिका वन पै दावार लगाएर आयआर्जन गर्न सकिन्छ । यो  काम हरे क वर्ष असार साउनमा बो टबिरुवा वितरण गरे र मात्र पूरा हुँदै न । कृषि क्रान्ति गनेर्  र कृषिको  औ द्यो गिकीकरण गनेर्  कुरा हिजो  नारामा थियो ।  अहिले  त्यसलाई व्यवहारमा कार्यान्वयन गर्नुपनेर्  चुनौ ती खडा भएको  छ । उत्पादनमुखी र रो जगारमुखी काममा आम जनतालाई परिचालित गर्न सकियो  भने  मात्रै  लक्ष भे टाउन सकिने छ ।