अधिकांश मिडिया सत्ताधारी र धनाढ्याहरुको खेल मैदान जस्तै छन्

नारायणप्रसाद शर्मा

पत्रकारिताको  जीवन पनि भो गाइको  हिसावले  समाजको  र व्यक्तिको  नै  एउटा जीवनगाथा हो  जस्तो  लाग्छ ।

२००७ सालअघि गो रखापत्रलाई छाडेरपत्रकारिता शून्यमा थियो  । गो रखापत्रले  विविध विषय दिन खो जे  पनि त्यहा“ राजनीतिक गन्ध आउनु हु“दै नथ्यो  । सात सालको  क्रान्तिपछि ले ख्ने , बो ल्ने  र संगठित हुने  अधिकार त्यस बे लाको  अन्तरिम संविधानबाट प्राप्त हुन सक्यो  । यति हु“दाहु“दै  पनि शासकीय मनो बृत्ति भने  विपक्षका कुरा न सहने  मात्र है न अने क अत्तो  थापे र जनपक्षीय पत्रकारहरुलाई दुःख दिइन्थ्यो  । त्यस् तो  दुःख पाउने हरुमा मकै  पर्व ले ख्ने  सुव्वा कृष्णलाल अधिकारी र महाकवि दे वको टा पनि थिए । आजका नया“ पत्रकारहरुले  ग्रीष्मबहादुर दे वको टाले  ले खे को  ने पाली छापाखाना र पत्रकारिताको  इतिहास पढ्नै पनेर्  पुस् तक हो  त्यसै बाट सबै  छर्ल¨ हुने  नै  छ ।

एउटा पत्रकारलाई पत्रकारिताको  जीवन आफ्नो  भो गाइको  जीवनगाथा किन भन्न मन लाग्छ भने  उहिले दे खिको  हालखबर पढ्ने  रुचि बढ्दै –बढ्दै  रे डियो  सुन्ने  र टिभी हे नेर्  गर्दागदैर्  झा¨िदै –झा¨िदै  यहा“सम्म आइ पुगिएछ । २००७ सालमा पहिलो  पटक काठमाडौ ं पुग्दा गो रखापत्रबाहे क
कम्युनिष्ट पार्टीको  मुखपत्र, झण्डै  डे ढ बित्ते  चारपाने  ‘नवयुग’ पत्रिका हात लाग्दा अचम्मै को  प्रे रणादायी नया“ झलक महसुस भएको  थियो  । पछि अध्ययनको  क्रममा बनारसका गल्ली–गल्ली, पसल–पसलमा ठूला आकारका पत्रपत्रिका दे खिन्थे  । ती मध्ये  दै निक पत्रिका ‘आज’ ले  मे रो  ध्यान बढी खिंच्न सक्यो  । जो  आजपर्यन्त बिर्सि नसकिनु छ ।

२०१० सालदे खि राजनीतिमा बढी के न्द्रित हुदा अखवारप्रति झन आकर्षण बढ्यो  । त्यसबे ला दाङबाट काठमाडौ ं समाचार पठाउन भन्दा लखनौ तिर समाचार पठाउन सजिलो  लाग्थ्यो  । एउटा मजाको  सम्झना अझै  छ– भारतीय कम्युनिष्ट पार्टीको  मुखपत्र जनयुगमा एउटा समाचार आयो – ने पालमा अभियुक्तहरुलाई के रकार गर्दा निकै  सास् ती दिइन्छ । यहा“सम्म कि सिस् नो पानी समे त लगाएर अपराधमा सावित गराइन्छ । भारतीय पत्रकारलाई सिस् नो  भन्ने  वस् तु थाहा रहे नछ । उसले  ले ख्यो  ‘जलन दे ने वाली एक प्रकारकी घा“स ।’ यस् तो  कुरा पढ्नमा पनि मजा आउने  ।

माक्र्सको  जीवनी पढ्दा थाहा भयो  । उनले  एउटा पत्रिका निकाल्दा जर्मनीमा तहल्का मच्चियो  । त्यसले  गर्दा उनलाई दे श निकालाको  सजाय दिइयो  । मे रो  लाटो  बुझाइमा तहल्का मचाइ दिए जसरी दो हो ¥याइ ते हे ¥याइ त्यो  कुरा पढे ं । पार्टी संगठनमा लागे पछि ले निनको  भनाइ उद्धरण गरिएको  एउटा ले ख पढे ं– ‘अखवार भने को  संगठनकर्ता, विचार प्रस् तो ता र अप्रत्यक्ष आन्दो लनकर्ता पनि हो  । यस्तै –यस्तै  थियो  । तर त्यति बे ला न त्यति बौ द्धिक क्षमता न त आर्थिक सामथ्र्य न त त्यस् तो  अवसर थियो  । तर पनि अखवारप्रतिको  आकर्षण किन हो  घट्दै  घटे न ।

मलाई संस् कृत विद्याले  पनि धे रै  आड दियो  । एउटा सामान्य पाठकले  पनि बुझ्ने  उक्ति छ– ‘याहशी भावना यस् य सिद्धिर्भवति ताहशी’ अर्थात कल्पना या विचार जस् तो  छ त्यस् तै  सिद्धि प्राप्त हुन्छ । ममा पनि सबै  त्यो  ठ्याक्कै  मिल्न आयो  कि ? लामो  हण्डर खाएपछि २०३३ सालदे खि पत्रकारितामा डुबे को  डुब्यै  भएछु । तर मे रो  सीमालाई मै ले  बुझे को  छु । त्यसै ले  के –के  न गरे ं त भन्दै न, किन्तु तलतल छुटे को  छै न । हिजै  त हो  जिउ ठीक नहु“दा नहु“दै  पनि चारघण्टासम्म पत्रकारिता सम्बन्धी एउटा कार्यक्रममा अडिइरहे ं । लत लागे पछि यस् तो  हु“दो रहे छ ।

क्रान्तिकारी पत्रकार संगठनले  आयो जना गरे को  त्यो  गो ष्ठीमा उनीहरुले  आफूलाई खुलारुपमा कम्युनिष्ट पार्टी विप्लव समूहको  भातृ संगठन बताए । उनीहरुले  रो ष प्रकट गरे – हाम्रो  मुख थुन्न खो जिदै छ । खै , हाम्रो  अभिव्यक्ति स् वतन्त्रता ? हाम्रा साथीहरु बो ले को  भरमा जे लमा पर्छन् । यहा“ सत्ताधारीकै  कब्जामा छ प्रे स स् वतन्त्रता । यस् तै  यस् तै  । मै ले  संसार सम्झे ं । कहीं पनि निरपे क्ष स् वतन्त्रता छै न । जहा“ पनि हदबन्दी छ । अमे रिकामा वाटरगे ट काण्डको  भण्डाफो र गरे र, राष्ट्रपति निक्सनलाई सत्ताच्युतसम्म गनेर्  स् वतन्त्रता छ । तर अमे रिकी सिष्टमलाई हा“क दिन सक्ने  स् वतन्त्रता त्यहा“ पनि छै न ।

अमे रिकाको  सन् २००१ मा संसारको  व्यापारिक के न्द्रमा हमला हु“दा खरबौ को  क्षति भयो  । हजारौ ं मान्छे  मरे  । तत्कालीन राष्ट्रपतिले  घो षणा गरे – यो  आतंककारी हमलाको  निन्दा नगनेर्  हाम्रा शत्रु हुन् । कि हामीतिर आऊ कि उता जाऊ । यस् तो मा कसको  आ“ट टीकाटिप्पणी गनेर्  ? फलत ः संसारको  पत्रकारिता संकुचनतिरै  ढल्कियो  । अहिले  मिडिया (पत्रकारिता) उद्यो गमा परिणत भएको  छ । उद्यो गमा नाफा र घाटाबाहे क अरु कुरा बिरलै  सो चिन्छ । संसारको  पत्रकारिता यसै को  चपे टामा परिसके को  छ । मिडिया सत्ताधारीहरु र धनाढ्यहरुको  खे ल मै दान जस् तै  छ ।

यति हु“दाहु“दै  पनि मिडियाकर्मीहरु खासगरी के ही पत्रकारहरु सत्यको  उद्घाटन गर्न समर्थ भएका पनि दे खिन्छन् । युद्धमा पत्रकारहरु मारिएका खबरहरु बे ला मौ कामा सुनिन्छन् । जुनसुकै  पक्षका भए पनि तिनले े  रिस् क (खतरा) मो ले कै  हुन्छन् । यसरी हे र्दा दुईथरिका दे खिन्छन् । जस् तो  हो  त्यस् तै  ले ख्ने  एकथरि । त्यसमा फूलबुट्टा भरे र आफ्नो  पक्षको  अनुकूल हुने  गरी ले ख्ने  अर्काथरि । पञ्चायतकालीन हाम्रै  मुलुकको  पत्रकारिता सम्झन्छु । सत्ताको  भजनमण्डलीमा सामे ल अगुवा पत्रकारहरु त्यतिबे ला मालामाल हुन्थे  भने  आलो चना गनेर् हरुका अखवार से रिन्थे  । पे ्रसमै  ताल्चा लाग्थे  र दण्डित, प्रताडित हुन्थे  ।

 

हिजो को  गो ष्ठीमा मै ले  पनि भन्नै प¥यो – ४६ सालपछि कुनै पत्रिका बन्द भएका छै नन् र पूर्वसेन्सर गरिएको पनि पाइएको छैन । विप्लवजीहरुले  सा“च्चै  क्रान्ति नै  गर्न थाल्नुभयो  भने   आजको  सत्ताले  पक्कै  सजिलो  गरी खान दिनेछैन । प्रेस स्वतन्त्रतालाई हामी पत्रकारहरु र पाठक, श्रोता र दर्शक सबैले सापे क्षिक अर्थमा बुझ्नुपर्दछ । यसमा पनि विश्वव्यापी मान्यता के  हो  भने – पत्रकारिताको  मूल तत्व एविसी नै  हो  । (ब्अअगचबअथ, द्यबबिलअभ र ऋचबमष्दष्ष्तिथ) अर्थात यथार्थता, सन्तुलन र विश्वसनीयता । यी तिनै  कुरा मान्ने  पत्रकारहरुसित सहमति जनाउन सकिन्छ । तर जब विचार, दर्शन र सिद्धान्तका कुरा उठ्छन् त्यहा“ विभेद देखा पर्छ नै । जसलाई अस् वाभाविक भन्न पनि सकिन्न ।

ने पालमा राजतन्त्रको  अध्याय समाप्त भयो  । एउटा निर्वाचित प्रक्रियामार्फत गणतान्त्रिक संविधान आएको  त पक्का हो  । अहिले  त अत्यधिक बहुमतको  सरकार पनि छ । तर पनि कतिको  चित्त बुझे को  कहा“ छ र ? कानून मिचे र, बलमिच्याइ गरे र अराजक स् िथति आउने  गरी गडबडी नगरे र शान्तिपूर्ण विरो ध गनेर्  छुट त संविधानले  दिएकै  छ जस् तो  लाग्छ । यस हदसम्म पत्रकारितामा स् वतन्त्रता वषौर् ंदे खिको  तपाइ हामी सबै को  अभीष्ट हो  । त्यो  रे खाभन्दा पर जाने  प्रे स स् वतन्त्रता म सो च्न पनि सक्दै न ।

विज्ञान र प्रविधिको  विकास ने पाली मिडियामा पनि आइसके को  छ । अब समाचार सुन्न पर्खन पदैर् न । उत्तर को रिया र दक्षिण को रियाबीच वार्ता, अमे रिकी राष्ट्रपति ट्रम्प र उत्तरको रियाली राष्ट्रपतिबीच भे टवार्ताको  सम्भावना छिनछिनमै थाहा पाउन सकिन्छ ।  त्यति मात्र है न, अश्लील, नांगा भद्दा दृश्यहरु पनि मो बाइलमा हे र्न सकिन्छ । हामी कति संयमित हुने  † र कति छाडा हुने  पनि व्यक्ति–व्यक्तिमा निर्भर हुने  कुरा भइसक्यो  । यस् तो मा प्रे स र पत्रकारितामा काम गनेर् हरुको  जिम्मे वारी व्यक्तिगत संस् थागत दुबै  रुपमा बढे को  छ ।

आजको  पत्रकारितामा दे खिने  नकारात्मक प्रवृत्ति हे र्दा र दे ख्दा व्यक्तिगतरुपमा भन्ने  हो  भने  पत्रकार हु भन्न पनि संको च लाग्छ, लज्जाबो ध हुन्छ । हाम्रो  पत्रकारिता विकृतिको  पहाडले  थिचिएको  जस् तो  लाग्छ । पत्रकारिताको  मूल्य, मान्यता र आदर्शमा खिया लाग्दै  गएको  छ । हाम्रो  अवस् था नक्कल झक्कल धे रै  छ घे च्राभरि मयल छ भने  जस् तो  भइरहे छ । यहा“भन्दा बढी भन्न शो भा दिदै न । हिन्दीमा एउटा भनाइ छ– ‘अपनी करनी उतरे  पार’ जसले  जस् तो  गर्छ त्यसले  त्यस् तै  भो ग्छ । अब त यत्ति भन्ने  बे ला आयो  कि– कम्तिमा आफू बिग्रन नरो स् ।